De conservatieve en terughoudende neigingen van kunstenaarsverenigingen ontrafeld

DENKEN IN KUNST |  Gedrag van kunstenaarsverenigingen

De conservatieve en terughoudende neigingen van kunstenaarsverenigingen ontrafeld

Waarom ideeën maar zelden gerealiseerd kunnen worden

Voel je dat jouw vernieuwende ideeën stranden in de behoudende wereld van kunstenaarsverenigingen? Ontdek waarom deze clubs zo hardnekkig vasthouden aan het oude en hoe jij als kunstenaar toch wat verandering kunt aanwakkeren!

In het kort: 

• Kunstenaarsverenigingen zijn vaak behoudend door de noodgedwongen beperkingen van hun vrijwilligersstructuur, de gehechtheid aan de tradities in de kunstwereld en de angst dat vormen van vernieuwing hun bestaan de eigen identiteit van de vereniging aan zou kunnen tasten.  

• Vrijwilligersorganisaties missen meestal de middelen, de slagkracht en de flexibiliteit voor het doorvoeren van snelle verandering, terwijl groepsdynamiek en economische afhankelijkheid van bijvoorbeeld sponsoren of overheden met hun subsidies een vorm van conservatisme verder versterken.  

• Door vormen van samenwerking bij de realisatie en het framen van verbeteringen als voortbouwen op het bestaande kunnen kunstenaars weerstand doorbreken en vernieuwing stimuleren binnen verenigingen.

De conservatieve kunstparadox  

Kunstenaarsverenigingen worden vaak gezien als broedplaatsen van creativiteit, maar veel verenigingsleden ervaren ze opmerkelijk vaak als aanzienlijk behoudender dan de bredere samenleving als geheel. Terwijl de maatschappij snel nieuwe technologieën, trends en ideeën omarmt, lijken deze verenigingen vast te houden aan tradities en de zo vertrouwde structuren wat ze vrij snel op een achterstand zet. Een achterstand die groter wordt naarmate de 'buitenwereld' wel volop meedoet. Een goed voorbeeld is het omarmen van ICT met de vele mogelijkheden die dit biedt, maar die in de kunstwereld vaak een duidelijk ondergeschoven kindje is. Meer vooruitstrevende leden begrijpen dit niet en haken af. Het 'gemiddelde conservatisme' zal daardoor alleen maar erger worden. Een andere belangrijke factor is hun aard als vrijwilligersorganisaties, naast andere redenen zoals gehechtheid aan traditie en groepsdynamiek. Laten we daarom eens gaan kijken waarom kunstenaarsverenigingen zo conservatief zijn en hoe jij als kunstenaar of lid vernieuwing kunt (helpen) stimuleren.

De rol van vrijwilligersstructuren  

Veel kunstenaarsverenigingen draaien op vrijwilligers. Dat is financieel gunstig, maar wel een factor die hun behoudende karakter extra versterkt. Vrijwilligers hebben vaak maar beperkte tijd en middelen, waardoor ze prioriteit geven aan het behouden van bestaande activiteiten boven het experimenteren met nieuwe ideeën. In tegenstelling tot professionele organisaties in de bredere samenleving, die gedreven worden door concurrentie of winstoogmerk, missen vrijwilligersorganisaties de flexibiliteit en financiële ruimte om risico’s te nemen. Verandering vereist extra inspanning, wat voor vrijwilligers – die vaak al veel tijd investeren – te zeer ontmoedigend kan zijn, waardoor de status quo toch de voorkeur krijgt.

Gehechtheid aan traditie  

Naast hun vrijwilligersstructuur zijn kunstenaarsverenigingen vaak diep geworteld in traditie. Ze vertegenwoordigen specifieke kunstvormen, zoals schilderkunst of beeldhouwkunst, die de kern van hun identiteit vormen. Deze tradities bieden leden een gevoel van continuïteit en gemeenschap, iets wat in de bredere samenleving minder prominent is. Nieuwe concepten, zoals digitale kunst of interdisciplinaire projecten, kunnen worden gezien als een bedreiging voor deze identiteit. Het behouden van het bekende voelt veiliger dan het omarmen van het onbekende, vooral voor vrijwilligers die emotioneel verbonden zijn met de vereniging.

Angst voor verlies van relevantie  

Een andere reden voor conservatisme is de angst dat vernieuwing de relevantie van de vereniging of haar leden ondermijnt. Kunstenaars binnen deze groepen hechten waarde aan erkenning voor hun werk, en nieuwe trends – zoals conceptuele of experimentele kunst – kunnen hen het gevoel geven dat hun expertise minder waard wordt. In de bredere samenleving wordt vernieuwing vaak gezien als vooruitgang, maar binnen verenigingen kan het de nodige spanning oproepen, vooral omdat vrijwilligers vaak persoonlijk geïnvesteerd hebben in de vorming van de bestaande orde. Dat kan ook nog voor een extra emotionele betrokkenheid zorgen die remmend kan werken. 

Groepsdynamiek en conformisme  

Groepsdynamiek speelt ook een grote rol. In vrijwilligersorganisaties is de sociale cohesie, zeg maar het gezelligheidsaspect, cruciaal en leden voelen druk om zich te conformeren aan de normen van de groep. Het voorstellen van al te radicale ideeën zal leiden tot weerstand, omdat het de groepsidentiteit teveel uit lijkt te dagen. Dit in groot contrast met de bredere samenleving buiten de vereniging, waar individualisme juist meer de ruimte krijgt. Een kunstenaar die bijvoorbeeld een digitaal project wil introduceren, kan botsen op terughoudendheid van vrijwilligers die gewend zijn aan traditionele vormen en geen risico’s willen nemen.

Economische afhankelijkheid zoals subsidies  

Veel kunstenaarsverenigingen zijn economisch afhankelijk van subsidies van overheden, lidmaatschappen of traditionele netwerken zoals galeries en verzamelaars. Vernieuwing, zoals het omarmen van experimentele kunst, kan daardoor financiële risico’s met zich meebrengen, zoals het verlies van steun van behoudende financiers. In de bredere samenleving bieden platforms zoals crowdfunding of digitale markten meer ruimte voor experimenten. Vrijwilligersorganisaties, met hun beperkte middelen en afhankelijkheid van de bestaande structuren, kiezen vaak voor de veiligste weg, een factor die hun conservatisme flink versterkt.

Weerstand benoemen om spanning te verlagen  

Weerstand tegen verandering is vaak een emotionele reactie, vooral in vrijwilligersorganisaties waar persoonlijke betrokkenheid hoog is. Door de meta-laag te gebruiken – het expliciet benoemen van deze weerstand – kun je die spanning voor een groot deel wegnemen. Bijvoorbeeld: “Ik merk dat nieuwe ideeën soms als kritiek kunnen voelen, maar mijn bedoeling is voortbouwen op wat we hebben. Hoe ervaren jullie dat?” Dit opent de deur voor een constructieve dialoog, waarbij vrijwilligers zich gehoord en gewaardeerd voelen en minder defensief reageren, wat ruimte creëert voor de vaak best noodzakelijke vernieuwing.

Vormen van samenwerking als oplossing  

Om conservatisme te doorbreken, kunnen kunstenaars vormen van samenwerking bij de realisatie  inzetten. Door vrijwilligers actief te betrekken met vragen zoals: “Welke ideeën hebben jullie om onze vereniging te versterken?” geef je ze eigenaarschap over het proces. Het framen van verbeteringen als voortbouwen op het bestaande – bijvoorbeeld door nieuwe technieken te presenteren als een verrijking van de huidige tradities – maakt verandering toegankelijker. Deze aanpak helpt om de toch best grote beperkingen van een vrijwilligersstructuur te overstijgen en inspireert tot vernieuwing binnen de vereniging.

Conclusie: Vernieuwing begint bij jezelf  

Kunstenaarsverenigingen zijn vaak behoudender dan de bredere samenleving door hun vrijwilligersstructuur, gehechtheid aan de door hen opgebouwde en als 'eigen' ervaren traditie, angst voor verlies van relevantie, groepsdynamiek en economische afhankelijkheid. Toch bieden deze uitdagingen kansen voor kunstenaars die openstaan voor conceptuele vernieuwing. Door de ervaren weerstanden te benoemen, vormen van samenwerking bij de realisatie te omarmen en verbeteringen te framen als voortbouwen, kun je conservatisme omzetten in enthousiasme. Als individuele kunstenaar heb je de kracht om toch verandering te stimuleren. En dat geldt ook voor de meest behoudende verenigingen.

Dus ben jij klaar om conservatisme in kunstenaarsverenigingen te doorbreken? Start nu met vormen van samenwerking bij de realisatie, benoem bestaande weerstanden en inspireer anderen met jouw vernieuwende visie. Zet vandaag de eerste stap naar grensverleggende kunst!