Kunstfilosofie voor kunstenaars ofwel denken over kunst om dieper te graven in je eigen werk

DENKEN IN KUNST | Wat is kunstfilosofie 

Kunstfilosofie voor kunstenaars ofwel denken over kunst om dieper te graven in je eigen werk

Ben jij meer dan alleen een maker en zoek je verdieping achter je kunst?

In het kort:

• Kunstfilosofie helpt kunstenaars hun werk te verdiepen door vragen te stellen over betekenis, doel en de relatie met bestaande kunsttradities en de plek in de samenleving.

• Door na te denken over de rol van kunst ontdek je als maker waarom je kunst maakt, voor wie je dat doet en hoe je werk iets toevoegt aan het grotere geheel.

• Filosofische vragen geven richting aan je creatieve keuzes en zorgen ervoor dat je niet alleen intuïtief werkt, maar ook bewust en met overtuiging.

Wat is eigenlijk kunstfilosofie?

Veel kunstenaars werken puur intuïtief. Deze kunstenaars voelen gewoon wat ze willen maken, volgen hun verbeelding, en laten hun creativiteit lekker de vrije loop. En toch komt er vaak een moment waarop je als kunstenaar méér gaat zoeken. Niet alleen hoe je iets maakt, maar vooral ook het 'waarom.' Wat betekent jouw werk? Hoe verhoudt het zich tot kunst in bredere zin? En wat voeg jij toe aan het gesprek over kunst in de wereld? Bij het beantwoorden van dat soort vragen zien we precies waar de kunstfilosofie in beeld komt.

Kunstfilosofie helpt je als maker niet alleen nadenken over wat kunst ís, maar ook over de functie ervan in de samenleving en jouw persoonlijke rol als kunstenaar. Kunstfilosofie geeft je woorden bij wat je soms alleen intuïtief aanvoelt. Met die verdieping groeit niet alleen jouw eigen begrip van kunst, maar ook je werk zelf. En daarmee wordt dat werk vaak ook weer begrijpelijker voor buitenstaanders. 

Waarom nadenken over kunst belangrijk is voor kunstenaars

Op het eerste gezicht lijkt kunstfilosofie misschien iets voor saaie theoretici en filosofen. Maar niets is minder waar. Juist voor kunstenaars is het waardevol om stil te staan bij vragen als:

• Waarom maak ik kunst?

• Voor wie maak ik mijn kunst?

• Welke rol heeft mijn werk in deze tijd?

Deze vragen zorgen ervoor dat je je werk niet alleen ziet als losse creaties, maar als een onderdeel van een veel groter geheel. Kunstfilosofie plaatst jouw werk in de context van de al eeuwenoude discussies over schoonheid, betekenis en maatschappelijke invloed. Kunstfilosofie geeft je nieuwe perspectieven op je eigen creativiteit.

Kunst als spiegel van en kritiek op de samenleving

Kunst is nooit zomaar alleen decoratie. Het is altijd ook een vorm van communicatie. Soms is kunst een spiegel van de samenleving, waarin je laat zien hoe de wereld is. Soms is het juist een kritiek op wat er misgaat. Denk aan politieke kunst, maatschappelijk geëngageerde kunst of kunst die speelt met identiteitsvragen.

Filosofen als Plato en Aristoteles legden al de basis van dit denken. Plato vond kunst gevaarlijk omdat het mensen kon misleiden, terwijl Aristoteles kunst juist zag als een manier om emoties te verwerken. In modernere tijden wijzen denkers als Adorno )* erop dat kunst mag of zelfs moet schuren, prikkelen en tegen de stroom in mag gaan. Dat inzicht kun jij als maker weer gebruiken. Je hoeft nog geen antwoord te geven met je werk, maar door de juiste vragen te stellen, voeg je in elk geval al iets toe aan het gesprek in de maatschappij over kunst. Een gesprek dat dan wat verder gaat dan het gebruikelijke "Ik vind dit mooi. Nee, het is niet mooi. Ja, het is wel mooi. Nou, ik vind het maar lelijk. Dat kan een kind ook!!" Afijn, de meeste kunstenaars kennen deze dialogen wel. 

Persoonlijke betekenis en artistieke ontwikkeling

Naast maatschappelijke invloed helpt kunstfilosofie je ook bij het vinden van je eigen stem als kunstenaar. Veel kunstenaars worstelen op een gegeven moment met vragen als: Wat wil ik eigenlijk zeggen? Waarom blijf ik mezelf herhalen? Waar wil ik naartoe groeien?

Door kunstfilosofisch na te denken over je werk, kun je jezelf uitdagen. Misschien ontdek je dat je kunst vooral maakt om emoties uit te drukken. Of juist om schoonheid zichtbaar te maken in een harde wereld. Misschien ontdek je dat jouw kracht ligt in verwarring zaaien, of juist in het brengen van rust en harmonie. Wat het ook is: Kunstfilosofie helpt je woorden en richting te geven aan je intuïtie. Het is geen beperking, maar juist een gereedschap om jezelf artistiek verder te ontwikkelen.

Praktische toepassingen van kunstfilosofie in het atelier

Hoe past kunstfilosofie dan in de praktijk? Heel simpel: Stel jezelf regelmatig filosofische vragen tijdens je maakproces. Bijvoorbeeld:

• Wat betekent dit werk voor mij?

• Wat hoop ik dat een kijker van dit werk ervaart?

• Wil ik met mijn kunst de schoonheid tonen, of juist ongemak oproepen?

• Hoe past mijn werk binnen een grotere traditie van kunstenaars die mij inspireerden?

Deze vragen helpen je keuzes te maken over vorm, materiaal en onderwerp. Bovendien kun je je artistieke stellingen sterker formuleren naar buiten toe. En dat kan je enorm helpen bij tentoonstellingen, het schrijven van je artist-statement of bij het doen van subsidieaanvragen.

Kortom: Kunstfilosofie is geen abstract denken naast je kunst, maar geeft je een denkkader dat je werk rijker, dieper en krachtiger kan gaan maken. Dus ben jij meer dan alleen een maker en zoek je verdieping achter je kunst? Ontdek hoe kunstfilosofie je helpt betekenis en richting te geven aan jouw werk.

)*)* Theodor W. Adorno (1903-1969) was een Duitse filosoof en cultuurcriticus. Hij hoorde bij de Frankfurter Schule, een groep denkers die kritisch nadacht over de samenleving. Adorno vond dat moderne cultuur, zoals films en popmuziek, mensen dom hield. Volgens hem werd kunst steeds meer een product om te verkopen, in plaats van iets dat mensen aan het denken zet. Samen met Max Horkheimer schreef hij het boek Dialektik der Aufklärung, waarin ze uitleggen hoe de moderne wereld vaak niet vrijer, maar juist meer onderdrukkend is geworden. Adorno’s ideeën worden nog steeds veel besproken.